mat.pras.
Domena publiczna to zasób utworów, które nie są — z różnych względów — objęte autorskimi prawami majątkowymi. W domenie publicznej są dzieła, które nigdy nie były nimi objęte oraz takie, w przypadku których ograniczenia wynikające z tego prawa wygasły.
Każdego roku 1 stycznia obchodzony jest Dzień Domeny Publicznej — termin jest nieprzypadkowy, bowiem prawa autorskie wygasają wraz z końcem roku kalendarzowego, a z początkiem każdego nowego (roku) do domeny publicznej trafiają dzieła, dla których wygasł okres trwania autorskich praw majątkowych. Utwór, który trafił do domeny publicznej, może być swobodnie modyfikowany i wykorzystywany, również w celach komercyjnych.
Pierwsze w Polsce obchody Dnia Domeny Publicznej zorganizowała Fundacja Nowoczesna Polska (prowadząca bibliotekę internetową www.wolnelektury.pl) w 2007 roku.
Na mocy art. 124 obowiązującej dziś ustawy, pozwalającej na wyliczenie czasu trwania majątkowych praw autorskich, jeśli utwór przeszedł do domeny publicznej, to z dniem wejścia w życie aktualnie obowiązującej ustawy, prawa majątkowe zostały ponownie przywrócone do czasu, kiedy minie pełne 70 lat od daty śmierci jego autora lub daty publikacji. Jeśli ktoś wcześniej korzystał już z tego utworu na zasadach domeny publicznej, formalnie zobowiązany jest do zaprzestania wykorzystywania go aż do czasu ponownego wygaśnięcia praw majątkowych.
Dostępność zasobów domeny publicznej i możliwość nieskrępowanego z nich korzystania ograniczają też art. 99^1 i 99^2 pr. aut., które wprowadzają ochronę wydań utworów z domeny publicznej. W sytuacji, w której np. ktoś znajduje na strychu nigdy nie publikowany dziennik pradziadka, którego treść jest już w domenie publicznej i decyduje się go wydać drukiem, wydanie to zostanie objęte ochroną praw pokrewnych przez 25 lat. Podobnie jest w przypadku wydania naukowego (krytycznego) np. rękopisu średniowiecznego (ochrona trwa w takim wypadku 30 lat). Zasadę tę stosować można także przy okazji publikowanych fotografii.
Prawo autorskie nie jest jednolite we wszystkich krajach. Również zasady, na podstawie których dzieła trafiają do domeny publicznej różnią się od siebie w różnych częściach świata.
Prawo amerykańskie zupełnie inaczej wyznacza moment przejścia utworu do domeny publicznej. Zgodnie z amerykańskim prawem autorskim utwór jest chroniony przez okres 95 lat od chwili powstania, po czym trafia – co do zasady – do domeny publicznej. W przypadku amerykańskiego prawa autorskiego przejście utworu do domeny publicznej nie jest więc zależne od daty śmierci jego twórcy – jak w przypadku polskiego prawa autorskiego – a od roku powstania konkretnego dzieła.
1 stycznia 2022 roku do domeny publicznej trafiła powieść dla dzieci „Kubuś Puchatek” napisana w 1926 roku przez brytyjskiego pisarza A.A. Milne.
Przejście do domeny publicznej „Kubusia Puchatka” teoretycznie oznacza, że każdy ma prawo do jego swobodnego wykorzystania, również w celach komercyjnych. W rzeczywistości tak nie jest, ponieważ wiele lat temu prawa autorskie do powieści wykupił koncern The Walt Disney Company, który skorzystał z przepisów prawa znaków towarowych i w ten sposób ograniczył możliwość jego eksploatacji.
The Walt Disney Company jest dzisiaj właścicielem szeregu znaków towarowych, które zapewniają firmie prawa wyłączne do korzystania z postaci znanych z historii o Kubusiu Puchatku w celach komercyjnych na tych terytoriach, na których dokonano rejestracji.
Jest to możliwe, ponieważ prawo własności przemysłowej (którego częścią jest prawo znaków towarowych) jest niejako „obok” prawa autorskiego, jako niezależny system zasad prawnych. Dlatego pomimo faktu, że dzieło trafiło do domeny publicznej, jego wykorzystywanie może być „sztucznie” ograniczane poprzez wcześniejszą rejestrację znaków towarowych.
Gdy chcemy skorzystać z dzieła znajdującego się w domenie publicznej, którego poszczególne elementy mogą być chronione jako znaki towarowe, należy zbadać, jakie znaki towarowe są zarejestrowane na rzecz wybranego dzieła uprawnionego w domenie publicznej, a następnie dokonać analizy, która da nam odpowiedź na pytanie o to, czy planowane przez nas działania twórcze lub biznesowe są bezpieczne, czyli zgodne z prawem.
Lista autorów i utworów, które przeszły do domeny publicznej w 2022 roku:
https://en.m.wikipedia.org/wiki/2022_in_public_domain
źródło: wikipedia, legalna kultura; lookreatywni.pl;
