Warszawa 8.05.2024 r.
Szanowny Pan
Donald Tusk
Prezes Rady Ministrów
dotyczy: projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw (UC6)
Szanowny Panie Premierze,
działając w imieniu Stowarzyszenia Kreatywna Polska, które zrzesza związki twórcze, samorządy gospodarcze i organizacje przemysłów kreatywnych, a także indywidualnych twórców, artystów, producentów, wydawców i przedsiębiorców (dalej: „SKP”), przedstawiamy wspólny głos polskiego sektora kultury i przemysłu kreatywnego, w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw z dnia 28 marca 2024 r. (dalej: „Projekt”).
Z radością i nadzieją przyjęliśmy fakt, że podjęte zostały intensywne prace nad implementacją dyrektywy DSM do polskiego prawa, w czerwcu br. miną już bowiem 3 lata od ostatecznego terminu, jaki Polska otrzymała na przyjęcie dyrektywy DSM. Nie dość, że polski sektor kreatywny czeka najdłużej ze wszystkich na przepisy, to jeszcze w trakcie procesu legislacyjnego dochodziło w ostatnim czasie do merytorycznie nieuzasadnionych modyfikacji projektowanych przepisów, w sposób odpowiadający interesom oraz postulatom wybranych grup podmiotów, np. globalnych korporacji (tzw. big techów) – platform internetowych, a także dostawców usług udostępniania treści online zamieszczanych przez użytkowników (dalej „DUUTO”), bez wzięcia pod uwagę pozostałych argumentów. Apelujemy o to, aby polski prawodawca wspierał polskich twórców, wydawców i producentów treści oraz polską kulturę i polską gospodarkę. Niestety, obserwujemy działania temu przeciwne bowiem zmiany, które zostały wprowadzone do Projektu, w niepokojący sposób zmierzają w stronę zadbania głównie o interesy międzynarodowych koncernów. Przedsiębiorcy Ci cieszą się już i tak dogodnymi warunkami do wzrostu, czego nie można powiedzieć o sektorze kultury i kreatywnym, który od wielu lat przechodzi kryzys spowodowany przeniesieniem korzystania z utworów do internetu, bez zapewnienia przy tym odpowiedniej ochrony prawnej. Dyrektywa DSM ma na celu przywrócenie równowagi i wsparcie branż kreatywnych a kluczowe jest to, aby przy projektowaniu przepisów implementujących ją do polskiego prawa, o tym celu pamiętać.
Zwracamy uwagę na kilka podstawowych problemów wynikających z przyjęcia obecnego brzmienia Projektu.
W przepisach dotyczących eksploracji tekstów i danych potrzebny jest zapis, który zezwoli na korzystanie w celach eksploracji tekstów i danych w ramach dozwolonego użytku tylko z tych utworów, które zostały udostępnione zgodnie z prawem. Apelujemy również o wyłączenie spod zakresu tego przepisu maszynowego generowania wytworów, czyli operacji dokonywanych przez sztuczną inteligencję.
Postulujemy zamianę użytego w projektowanym przepisie art. 27 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zwrotu „rozpowszechnionych” na „dostępnych zgodnie z prawem” w kontekście utworów, z których można korzystać bez zgody uprawnionego w ramach dozwolonego użytku w transgranicznej działalności dydaktycznej.
Proponujemy również ograniczenie ilości materiału wykorzystywanego nieodpłatnie w ramach tego wyjątku do 2%, wyłączenie materiałów przeznaczonych na rynek edukacyjny oraz ustanowienie prawa do wynagrodzenia dla uprawnionych z tytułu korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku.
Proponujemy wprowadzić do projektowanego przepisu art. 3510 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych daty granicznej, od której dany utwór może być poddawany procedurze sprawdzania jego dostępności handlowej a także dookreślenie zakresu ich dostępności.
Wnioskujemy o zamianę sformułowania „50% wynagrodzenia należnego wydawcy” na „odpowiednią część wynagrodzenia należnego wydawcy”.
Nasze wątpliwości budzą zmiany art. 5a ust. 1 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, który reguluje zasady udzielania licencji z rozszerzonym skutkiem, prowadzące do pogorszenia sytuacji twórców i producentów utworów eksploatowanych w Internecie. Mianowicie, usunięcie możliwości zastosowania licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem udzielanej przez organizacje zbiorowego zarządzania w zakresie eksploatacji utworów i przedmiotów praw pokrewnych przez DUUTO.
Jesteśmy zdecydowanie przeciwni usunięciu możliwości zastosowania licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem w zakresie eksploatacji utworów i przedmiotów praw pokrewnych przez DUUTO. Konsekwencje będą negatywne w skutkach dla całego sektora kultury i kreatywnego. Apelujemy o przywrócenie brzmienia art. 221 do tekstu pierwotnego i nadać mu brzmienie art. 224 jaki był przedstawiony w pierwszym projekcie U103.
Ponadto, zwracamy się o przywrócenie brzmienia projektowanego art. 223 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nowy tekst Projektu stawia platformy takie jak YouTube w roli sędziego, który ocenia, czy dane działanie jest zgodne z prawem, co jest sprzeczne z treścią dyrektywy DSM jak i orzecznictwem TSUE.
Postulujemy także przywrócenie w Oddziale 2a ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zasady, iż wyłączenia od odpowiedzialności nie obejmują dostawców usług udostępniania treści online, których głównym celem jest podejmowanie lub ułatwianie działań naruszających prawa autorskie.
Z zadowoleniem przyjmujemy włączenie do Projektu korzystania z utworów audiowizualnych w Internecie jako jednego z pól eksploatacji, za które należą się tantiemy i jako organizacja reprezentująca twórców popieramy takie rozwiązanie. Jednocześnie potrzebne jest rozszerzenie prawa do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia na twórców wszystkich kategorii, co jest jednym z celów dyrektywy DSM.
Poniżej przedstawiamy szczegółowe omówienie i uzasadnienie wyżej wskazanych zagadnień:
Ad. 1 – art. 3 i 4 dyrektywy DSM – eksploracja tekstów i danych
Postulujemy uzależnienie możliwości korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku eksploracji tekstów i danych od legalności pochodzenia utworów, do których beneficjenci tego użytku mają zgodny z prawem dostęp. Legalny dostęp do utworu jest koniecznym warunkiem dopuszczalności korzystania w ramach wyjątków od praw wyłącznych, co potwierdza orzecznictwo TSUE m.in. w wyroku ACI Adam C-435/12. W polskiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie oddaje się tej zasady w żadnym przepisie ogólnym wobec czego potrzebne jest dodanie jej w przepisach dotyczących poszczególnych form dozwolonego użytku i nie jest możliwe wyinterpretowanie jej z klauzuli generalnej zawartej w art. 35 tejże ustawy.
Zaproponowane w Projekcie brzmienie polegające na określeniu utworów objętych wyjątkiem jako „rozpowszechnionych” jest niewłaściwe, bowiem utwór udostępniony publicznie za zgodą uprawnionego jeden raz nie traci statusu utworu rozpowszechnionego, kiedy pojawiają się jego nielegalne kopie czy nielegalne udostępnienia i korzystanie z takich nielegalnych źródeł powinno być wyraźnie wyłączone spod zakresu dozwolonego użytku. Klauzula generalna zawarta w art. 35 ustawy, nie jest w tym zakresie wystarczająca.
Z niezrozumiałych dla członków naszego stowarzyszenia przyczyn, które nie zostały szerzej wyjaśnione przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, z projektowanego art. 263 ustawy o prawie autorskim i prawach usunięto zastrzeżenie przesądzające zasadę, iż eksploracja tekstów i danych nie może służyć zasilaniu, czy też trenowaniu modeli generatywnej sztucznej inteligencji. W toku konsultacji wskazywano, iż jasne zarysowanie relacji pomiędzy procesem TDM a zagadnieniami związanymi ze sztuczną inteligencją jest niezbędne. Pozwoli bowiem na uniknięcia ryzyka aby na podstawie wyjątków przewidzianych dla procesu TDM nie usankcjonować nieograniczonej działalności generatywnej sztucznej inteligencji. Dyrektywa DSM nie reguluje tej kwestii, ponieważ w okresie wypracowywania jej treści ta postać sztucznej inteligencji nie była właściwie znana, zatem nie mogła być uwzględniona.
Apelujemy także o wprowadzenie rekompensaty za korzystanie z wyjątku dotyczącego eksploracji tekstów i danych, o którym mowa w art. 4 dyrektywy DSM.
Ad. 2 – art. 5 dyrektywy DSM – wyjątek edukacyjny
Zmiana słowa „rozpowszechnionych” na sformułowanie „dostępnych zgodnie z prawem” uzasadniona jest odmiennym zakresem znaczeniowym obu tych zwrotów. Utwory raz rozpowszechnione mogą zostać następnie udostępniane również niezgodnie z prawem a korzystanie w ramach dozwolonego użytku powinno następować z poszanowaniem legalności źródła pochodzenia utworu.
Uzasadnieniem propozycji określenia objętości fragmentu dłuższego utworu wykorzystywanego nieodpłatnie w ramach wyjątku na cele dydaktyczne na poziomie 2%, jest konieczność zachowania przez ustawodawcę właściwej równowagi między interesami użytkowników oraz interesami uprawnionych.
Propozycja taka stała się konieczna z uwagi na konsekwentne odmawianie uprawnionym przez projektodawców prawa do wynagrodzenia za szeroko rozpowszechnioną formę dozwolonego użytku utworów, jaką jest użytek w celach dydaktycznych i prowadzenia działalności naukowej. Jest także konsekwencją braku wyłączenia w Projekcie materiałów edukacyjnych spod zakresu omawianego wyjątku.
W tym zakresie proponujemy:
W razie utrzymania w Projekcie braku wyłączenia materiałów przeznaczonych na rynek edukacyjny spod zakresu wyjątku z art. 27 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz utrzymania w Projekcie braku prawa do wynagrodzenia dla uprawnionych za szerokie możliwości korzystania z utworów na podstawie tego wyjątku (łącznie z korzystaniem na odległość i ze skutkiem transgranicznym) dopuszczalna objętość fragmentu – jako zupełnie darmowa forma korzystania – nie powinna przekraczać 2% dłuższego utworu.
Alternatywą dla takiego stanowiska jest zwiększenie dopuszczalnej objętości dłuższego fragmentu do 15% utworu, tak jak ma to miejsce w innych legislacjach europejskich przewidujących ochronę podmiotów uprawnionych. Może to nastąpić tak jak tam jedynie przy jednoczesnym wyłączeniu spod zakresu wyjątku materiałów przeznaczonych na rynek edukacyjny oraz przy wprowadzeniu prawa do wynagrodzenia dla uprawnionych.
Ad. 3 – art. 8 dyrektywy DSM – utwory niedostępne w handlu
W Projekcie zabrakło daty granicznej wydania, od której dany utwór miałby być poddawany procedurze sprawdzania jego dostępności handlowej, a co za tym idzie – ewentualnie uznany za niedostępny w handlu. Obecnie obowiązujący art. 3510 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych datę taką przewiduje. Wprowadzenie „terminu ostatecznego” jest też zgodne z zasadą zachowania właściwej równowagi między interesami uprawnionych oraz użytkowników, przejawiającej się w tym wypadku w wyłączeniu nowszych publikacji ze sprawdzania ich dostępności handlowej. Za dopuszczalnością takiej metody regulacji przemawia brzmienie art. 8 ust. 5 dyrektywy DSM oraz regulacje wdrażające dyrektywę DSM obowiązujące w państwach członkowskich, które zdecydowały się na to rozwiązanie.
Jeżeli chodzi o miejsce publikacji, to definiując utwór niedostępny w handlu powinno się zastosować przesłankę dostępności na rynku, a więc w obrocie, a nie przesłankę dostępności publicznej, jak ma to miejsce obecnie w Projekcie. Proponowana zmiana polega na usunięciu z przepisu błędu, jakim jest także użycie w nim sformułowania odnoszącego się do publicznej dostępności utworu, którego status dostępności handlowej podlega sprawdzeniu. W przepisie powinna być mowa o jego „dostępności w obrocie za zezwoleniem uprawnionych”. Trudno racjonalnie zakładać, że kopie nielegalne, udostępniane publicznie bez wiedzy i zgody uprawnionego, będą brane pod uwagę przy ustalaniu dostępności handlowej utworu. Zmiana jest spójna z innymi zgłaszanymi w tym stanowisku, zmierzającymi do odzwierciedlenia zasady lawfull access jako punktu wyjścia do szczególnych przypadków korzystania z utworów regulowanych ustawowo na zasadzie wyjątków od praw wyłącznych. Zmianę dodatkowo uzasadnia to, że korzystanie z utworów niedostępnych w handlu może przecież mieć miejsce na zasadzie wyjątku (w braku reprezentatywnej OZZ mogącej udzielić licencji), a definicja utworu niedostępnego w obrocie handlowym jest jedna i wspólna dla obu części regulacji – licencyjnej i tej opartej na wyjątku.
Ad. 4 – art. 15 i art. 16 dyrektywy DSM – prawo pokrewne wydawców prasy
Uwzględnienie tego wyłączenia przyczyni się do poprawy sytuacji podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych, bowiem w sytuacji konkretnego naruszenia wyeliminowane zostanie ryzyko powoływania się przez serwisy pirackie na przepisy wyłączające ich odpowiedzialność, co jest praktyką powszechną. Apelujemy o wsparcie działalności środowisk twórczych, nie zaś pirackich serwisów, które udostępniają treści niezgodnie z prawem.
Ponadto, niewłaściwie zostało zakreślone prawo pokrewne wydawców prasy. W obecnym brzmieniu Projektu dokonano połączenia obu pól eksploatacji. Zakres prawa był poprawnie wskazany w poprzednich dwóch Projektach z 14 lutego oraz 7 marca br. Zmiana polegająca na objęciu prawem pokrewnym pola „zwielokrotnienia publikacji prasowej w celu korzystania z niej w sposób, o którym mowa w pkt 2”, jest sprzeczna z brzmieniem art. 15 ust. 1 zd. 1 dyrektywy DSM. Ponadto zmiana ta nie została w ogóle uzasadniona przez ustawodawcę.
Apelujemy także o wprowadzenie istotnej zmiany w art. 999 ust 1. i popieramy propozycję Izby Wydawców Prasy i Stowarzyszenia Dziennikarzy i Wydawców Repropol, aby zapisane prawo twórców do „50% wynagrodzenia należnego wydawcy” zamienić na „odpowiednią część wynagrodzenia należnego wydawcy”. Proponujemy, podobnie jak w 23 innych krajach na świecie oraz w innych sektorach objętych tą ustawą, np. utworach muzycznych czy audiowizualnych, nie stosować sztywnych zapisów dotyczących podziału wynagrodzenia. Ta zmiana pozwala na elastyczne kształtowanie polityki podziału wynagrodzenia adekwatnie do aktualnej sytuacji ekonomicznej poszczególnych wydawców i twórców, a przede wszystkim uwzględniać charakter publikacji, zasady wynagradzania określone w umowie pomiędzy wydawcą, a twórcą oraz sposób korzystania z prawa pokrewnego.
Ad. 5 – art. 12 i art. 17 dyrektywy DSM – odpowiedzialność DUUTO
Kolejna zmiana, która wzbudza niepokój środowisk kreatywnych to usunięcie z Projektu z dnia 26 marca 2024 r. z przepisu art. 5a ust. 1 ustawy o zbiorowym zarządzaniu odesłania do art. 221 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W skutek czego usunięto możliwość zastosowania licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem w zakresie eksploatacji utworów i przedmiotów praw pokrewnych przez DUUTO. Jednocześnie nie wyjaśniono przyczyn takiej decyzji, której konsekwencje będą negatywne dla całego sektora kultury i kreatywnego. Masowy charakter korzystania z utworów w Internecie powoduje, że wprowadzenie licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem było i jest najlepszym z rozwiązań zapewniających legalną eksploatację chronionych treści. Znajduje to odzwierciedlenie również w prawie europejskim m. in. w motywach 43 i 44 dyrektywy DSM. Tam, gdzie dochodzi do korzystania z dużej liczby utworów udzielanie przez organizacje zbiorowego zarządzania rozszerzonych licencji zbiorowych zapewnia zarówno pewność prawa, jak i ograniczenie kosztów weryfikacji indywidualnych praw. Stanowisko takie było również podzielane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które w uzasadnieniu Projektu jednoznacznie wskazało, że wprowadzenie licencji zbiorowych z rozszerzonym skutkiem w zakresie korzystania z utworów na platformach jest uzasadnione również z praktycznego punktu widzenia (str. 43 uzasadnienia Projektu z dnia 14 lutego 2024 r.).
Nie znajdując uzasadnienia merytorycznego dla dokonanych zmian, które odbiegają od mechanizmów opracowanych i szeroko konsultowanych w ramach dotychczasowych prac nad Projektem, Stowarzyszenie Kreatywna Polska zwraca się z apelem o przywrócenie następującego brzmienia art. 5a ust. 1 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi:
„Art. 5a. 1. Organizacja zbiorowego zarządzania, która zawiera umowę w zakresie, o którym mowa w art. 221 ust. 1 lub art. 997 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, może rozszerzyć zakres takiej umowy o prawa tej samej kategorii uprawnionych do tego samego rodzaju utworów lub przedmiotów praw pokrewnych na tym samym polu eksploatacji, którymi organizacja ta nie zarządza na podstawie umowy o zbiorowe zarządzanie lub umowy o reprezentacji (rozszerzona licencja zbiorowa), pod warunkiem, że w zakresie tego rozszerzenia:
1) umowa dotyczy wyłącznie korzystania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) organizacja zbiorowego zarządzania jest reprezentatywna w odniesieniu do tych praw.”
Nasze zaniepokojenie wzbudzają również zmiany wprowadzone w projektowanym art. 223 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którymi: „[d]ziałania podejmowane przez dostawcę usług nie mogą prowadzić do zautomatyzowanego uniemożliwiania dostępu do utworów, blokowania dostępu lub ich usuwania, jeżeli publiczne udostępnienie tych utworów nie narusza praw autorskich w sposób oczywisty”.
Zmieniając w ten sposób projektowane przepisy dotyczące obowiązków dostawców usług udostępniania treści online (DUUTO), MKiDN powołuje się na konieczność realizacji wskazówek zawartych w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-401/19 Polska przeciwko Parlamentowi i Radzie. Takie działanie może wskazywać na niezrozumienie intencji Trybunału zawartych w punktach 85-96 wyroku, dotyczących prawidłowej transpozycji przepisów art. 17 dyrektywy DSM oraz samego wyroku. Orzeczenie to jednoznacznie wskazuje, że sama już treść art. 17 dyrektywy DSM stanowi wystarczającą gwarancję zachowania równowagi praw podstawowych, ponieważ: „wbrew temu, co utrzymuje Rzeczpospolita Polska, obowiązek nałożony na dostawców usług udostępniania treści online polegający na weryfikowaniu treści, które użytkownicy chcą zamieścić na ich platformach przed ich publicznym rozpowszechnieniem, wynikający z odrębnego systemu odpowiedzialności ustanowionego w art. 17 ust. 4 dyrektywy 2019/790, a w szczególności z przesłanek wyłączenia przewidzianych w jej art. 17 ust. 4 lit. b) i art. 17 ust. 4 lit. c) in fine, został przez prawodawcę Unii otoczony odpowiednimi gwarancjami w celu zapewnienia, zgodnie z art. 52 ust. 1 Karty, poszanowania prawa do wolności wypowiedzi i informacji użytkowników tych usług, zagwarantowanego w art. 11 Karty, oraz sprawiedliwej równowagi między – z jednej strony – tym prawem a – z drugiej strony – prawem własności intelektualnej chronionym na mocy art. 17 ust. 2 Karty (pkt 98 wyroku w sprawie C-401/194)”.
Korzystanie przez dostawców usług udostępniania treści online z treści chronionych powinno odbywać się po uzyskaniu stosownej licencji. Przepisom odnoszącym się do uregulowania działalności platform należy nadać brzmienie jak najbliższe treści art. 17 dyrektywy DSM. A zaproponowane w Projekcie brzmienie stawia platformy internetowe w roli sądu, który ma oceniać, co jest naruszeniem prawa autorskiego a co nie jest. Takie rozwiązanie jest zarówno sprzeczne z dyrektywą DSM, jak i z samym wyrokiem TSUE w przedmiotowej sprawie.
Dodatkowo, Stowarzyszenie podtrzymuje postulat przywrócenia w Oddziale 2a ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zasady, iż wyłączenia od odpowiedzialności nie obejmują dostawców usług udostępniania treści online, których głównym celem jest podejmowanie lub ułatwianie działań naruszających prawa autorskie. Jego uwzględnienie przyczyni się do poprawy sytuacji podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych, bowiem w sytuacji konkretnego naruszenia wyeliminowane zostanie ryzyko powoływania się przez serwisy pirackie na przepisy wyłączające ich odpowiedzialność, co jest praktyką powszechną. Wyrażamy nadzieję, że w toku obecnego procesu legislacyjnego propozycja ta zostanie przyjęta, jako wyraz wsparcia działalności środowisk twórczych, a nie serwisów udostępniających nielegalne treści.
Ad. 6 – art. 18 dyrektywy DSM – prawo do wynagrodzenia
Kluczowe jest prawidłowe wdrożenie do polskiej ustawy art. 18 dyrektywy DSM, który przyznaje twórcom i artystom wykonawcom prawo do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia. Ważne jest w tym kontekście zachowanie w Projekcie przepisu, który dotyczy tantiem dla twórców filmowych z tytułu eksploatacji utworów audiowizualnych w internecie.
Należy jednak zauważyć, że obecny kształt Projektu ustawy nie implementuje prawidłowo art. 18 Dyrektywy DSM, który jest kluczowy dla twórców. Sama już istniejąca w prawie zasada prawa do wynagrodzenia nie gwarantuje, że wynagrodzenie to będzie odpowiednie i proporcjonalne, co widzimy obserwując praktyki podmiotów prywatnych (np. serwisów VoD) i publicznych (np. niektórych teatrów i instytucji kultury). Przepisy powinny być nastawione na większą ochronę twórców i artystów wykonawców jako słabszych stron stosunków umownych. Minister Bartłomiej Sienkiewicz na konferencji prasowej 29 lutego 2024 r. zapowiedział uwzględnienie „internetu” jako pola eksploatacji w art. 70 w ust. 21 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przyjmujemy to z dużym zadowoleniem. Od lat środowiska kreatywne starały się interpretować ten artykuł zgodnie z zasadą neutralności technologicznej, ale dopiero dyrektywa DSM i jej art. 18 wprost przesądził, że wszystkim twórcom filmowym (reżyserom, scenarzystom, kompozytorom muzyki filmowej, operatorom czy montażystom) przysługują tantiemy, czyli prawo do odpowiedniego wynagrodzenia, proporcjonalnego do zysków platform streamingowych z udostępnianych filmów. Prawo to dochodzone jest za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania reprezentujących wszystkich twórców.
Stowarzyszenie Kreatywna Polska popiera taki sposób implementacji art. 18 dyrektywy DSM w odniesieniu do sektora audiowizualnego jako zgodny z celami i wymaganiami ustanowionymi przez prawodawcę unijnego. Obowiązkowy zbiorowy zarząd jest jednym z podstawowych mechanizmów zmierzających do skutecznego zapewnienia twórcom prawa do godziwego wynagrodzenia. Jednocześnie, mechanizm ten jest znany i od kilkudziesięciu lat z powodzeniem stosowany na rynku polskim na innych polach eksploatacji (nadawanie utworów w telewizji czy wyświetlanie w kinach), co w ocenie Stowarzyszenia uzasadnia twierdzenie, że jego zastosowanie do tzw. internetowego pola eksploatacji utworów audiowizualnych wydaje się najlepszym z możliwych rozwiązań.
Nie istnieją obecnie w Polsce inne instrumenty prawne zapewniające twórcom filmowym prawa do godziwego wynagrodzenia z tytułu eksploatacji internetowej ich twórczości. Zdaniem Stowarzyszenia Kreatywna Polska, celów art. 18 dyrektywy DSM w realiach polskiego sytemu prawnego nie zrealizują np. mechanizmy kontraktowe proponowane przez pojedynczych dostawców usług VoD. Uzasadnione jest to po pierwsze brakiem równowagi stron takiego stosunku umownego, w którym dostawcy usług VoD wykorzystując swoją przewagę negocjacyjną mogą narzucać twórcom niekorzystne rozwiązania (powszechną praktyką w sektorze audiowizualnym jest tzw. buy-out, czyli pełen wykup praw autorskich już w pierwszej umowie zawartej z twórcą). Po drugie zaś, brakiem jakichkolwiek rozwiązań prawnych wspierających tworzenie i wdrażanie tego typu umów zbiorowych w sektorze filmowym. W konsekwencji programy autorskie, nawet jeśli powstaną, nie będą miały charakteru powszechnego (obejmą wyłącznie repertuar własny danego serwisu VoD, a nie repertuar zakupiony na podstawie licencji), a zasady narzucone przez platformy, z przyczyn wyjaśnionych powyżej. nie będą uwzględniać sprawiedliwej równowagi praw i interesów, którą ustanawia art. 18 ust. 2 dyrektywy DSM.
W związku z powyższym, Stowarzyszenie Kreatywna Polska popiera w tym zakresie propozycje rządowe i wprowadzenie pkt 5 w art. 70 w ust. 21 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w następującym brzmieniu:
„5) stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.”
Do niniejszego pisma załączamy zestawienie proponowanych powyżej zmian w przepisach tekstu Projektu ustawy wdrażającej dyrektywę, które są przedstawione bardziej szczegółowo. Dziękujemy za możliwość przedstawienia niniejszego stanowiska. Jednocześnie deklarujemy gotowość współpracy i zajęcia merytorycznego stanowiska w kolejnych konsultacjach.
Z wyrazami szacunku
Jerzy Kornowicz
Prezes Stowarzyszenia Kreatywna Polska
Do wiadomości:
Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Cyfryzacji
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Marszałek Sejmu
